0ӝt Ðӡi Tài Sҳc
1
www.hobieuchanh.com
0ӝt
Ðӡi
Tài
Sҳc
+ӗ BiӇu Chánh
(1)
1ăm 1929 tháng Juillet.
0ѭa dҫm dӅ luôn mҩy ngày, rӗi mӝt buәi chiӅu sӟm mѫi, bҫu trӡi thanh bҥch, mһt trӡi ló
a chói nҳng sáng lòa.
Cây cӕi bӏѭӟt loi ngoi mҩy bӳa, nay gһp nҳng lҥi, giNJ lá phѫi ngành, trә bông ÿâm tѭӧc,
Wӯ ngoài ruӝng vô tӟi trong vѭӡn, khoe mӝt màu xanh lһc lìa, coi thiӋt là khӓe mҳt.
Ông Hӝi ÿӗng Võ KӃ NghiӋp, nhà ӣ làng Phú Lӧi gҫn chӧ Cái Tҳc, thuӝc tӍnh Cҫn Thѫ,
có tánh hay trӗng bông trӗng kiӇng; mҩy bӳa rày bӏ mѭa, ông không chăm sóc kiӇng vұt cӫa ông
ÿѭӧc, nay thҩy trӡi nҳng, ông mӟi bѭӟc ra sân. Con gái lӟn cӫa ông là Võ Thӏ Xuân Hѭѫng, 18
tuәi, hӑc trên Sài Gòn, thi ÿұu, ông mӟi rѭӟc vӅ, cô cNJng ÿi theo ông ra ngoài sân mà thăm hoa
xem kiӇng. Ông hӝi ÿӗng tay cҫm cái kéo nhӓ, ÿi vòng theo mҩy chұu bùm sөm, quít tàu, càng
thăng mà hӟt ÿӑt bҳt sâu. Cô Xuân Hѭѫng thì ÿi dài theo mҩy liӃp bông hѭӡng, lo chӓi mҩy
nhánh bӏ mѭa oҵn, gһp cái bông nào tӕt thì cô cҫm mà coi, mһt gҫn bông, bông giӑi mһt. Mһt
càng ÿҽp, bông càng xinh.
Thình lình nghe có tiӃng xe hѫi ӗӗӣ xa chҥy lҥi, tӟi ngang cӱa, xe chҥy chұm rӗi quanh
vô sân. Ông hӝi ÿӗng ngó ra rӗi nói vӟi con rҵng: „Xe nҫy cӫa ông Cai Tәng bên Thҥnh Hòa
mà”.
Xe ngӯng giӳa sân, hai vӧ chӗng ông Cai Tәng Hà ThiӋn Bình leo xuӕng. Ông hӝi ÿӗng
Eѭӟc tӟi chào mӯng. Cô Xuân Hѭѫng cNJng lҥi gҫn chҩp tay cúi ÿҫu thi lӉ.
Bà Cai Tәng Bình ngó cô Xuân Hѭѫng và hӓi rҵng:
-
Bày trҿӣ nhà coi nhӵt trình nói con thi ÿұu bҵng cҩp gì ÿó rӗi phҧi hôn?
-
'ҥ thѭa phҧi. Con thi ÿұu „Brevet Élémentaire“.
-
Giӓi à! Bác nghe nói nên lұt ÿұt qua ÿây mà mӯng cho con. Thҵng Ý ӣ bên Tây nó
FNJng ÿұu Tú Tài kǤ nhì rӗi, nó mӟi ÿánh dây thép vӅ hôm qua. Có má con ӣ nhà hôn?
-
Thѭa có.
Ông Cai Tәng Bình tiӃp hӓi Xuân Hѭѫng rҵng:
-
Con ÿұu „Brevet Elémentaire“ rӗi con tính ÿi hӑc nӳa hay là thôi?
-
Thѭa, con tính xin vӟi má cho con hӑc thêm ít năm nӳa ÿһng thi „Brevet Supérieur“.
-
Ĉѭӧc a. Con hӑc ÿѭӧc thì hӑc luôn cho ÿӃn cùng. Thҵng Ý ÿұu Tú Tài rӗi nó tính hӑc
luұt. Hӑc luұt phҧi hӑc 3 năm nӳa mӟi ÿѭӧc Cӱ Nhѫn.
Ông Hӝi ÿӗng NghiӋp mӡi khách vô nhà. Bà hӝi ÿӗng nghe nói có hai vӧ chӗng ông Cai
7әng Bình qua thì bѭӟc ra cӱa mà tiӃp chào.
1
0ӝt Ðӡi Tài Sҳc
2
www.hobieuchanh.com
Ông Cai Tәng Hà ThiӋn Bình, nhà ӣ làng Thҥnh Hòa, thuӝc tӍnh Rҥch Giá dӵa bên cái lӝ
Pӟi Long Xuyên - Rҥch Giá kêu là lӝ Cái Sҳn.
Ông Cai Tәng vӟi ông Hӝi ÿӗng NghiӋp vӕn là bҥn ÿӗng hѭѫng, hai ngѭӡi hӗi nhӓӣ
Thөc Nhiêu, thuӝc tӍnh Mӻ Tho.
Ông Hӝi ÿӗng là con nhà giàu, rӫi chӯng ông cѭӟi vӧ rӗi, cha mҽ lҥi suy sөp, gia tài bӏ
chӫ nӧ thi hành phát mãi hӃt, ông phҧi qua Cái Tҳc theo ӣ quê vӧ mà nѭѫng dӵa làm ăn. Ông lһn
Oӝi nhen nhúm lҫn lҫn, lҥi nhӡ tám chín năm nay lúa gҥo cao giá luôn luôn, ông dùng ít mà gây ra
nhiӅu, nên hiӋn bây giӡ ông có mӝt cái nhà tӕt mӟi cҩt tӕn trên 12 ngàn ÿӗng bҥc lҥi có gҫn 100
Pүu ruӝng trong làng Phú Lӧi, 200 mүu trong Kinh Xà No, và mӟi ÿҩu giá mua thêm 200 mүu
ên làng Thҥnh Hòa, thuӝc hҥt Rҥch Giá nӳa. Ông mӟi 42 tuәi, vӧ chӗng sanh ÿѭӧc ba ÿӭa con,
ÿӭa lӟn là cô Xuân Hѭѫng ÿã thҩy ÿó rӗi, ÿӭa giӳa, con trai mӟi 15 tuәi hӑc Tú Tài năm thӭ tѭ,
Wҥi trѭӡng Chasseloup Laubat, còn ÿӭa út cNJng con trai, còn hӑc tҥi Cҫn Thѫ.
Còn ông Cai Tәng Bình hӗi trѭӟc thiӋt tên HuǤnh, làng cӱ ông làm thôn Trѭӣng, ông xài
thâm công nho hѫn 1.000 ÿӗng bҥc, sӧ tӝi nên bӓ xӭ dҳt vӧ con mà trӕn, ÿӇ cho hѭѫng chӭc Hӝi
WӅ giăng tay ÿұu tiӅn bӗi thѭӡng. Vô Rҥch Giá ông ÿәi tên lҥi là Hà ThiӋn Bình, nѭѫng náu ӣ
làng Thҥnh Hòa mà làm ruӝng, lҫn lҫn ông mua ÿLӅn khҭn ÿҩt, trӣ nên mӝt ngѭӡi giàu, ra làm
làng rӗi lên chӭc Cai tәng. Ông năm nay ÿã hѫn 55 tuәi rӗi, có bӕn ngѭӡi con, ngѭӡi con lӟn
ÿѭѫng làm Nghӏ Viên Hӝi Ĉӗng ÿӏa hҥt trong Rҥch Giá, ngѭӡi kӃÿó là cұu Hà ThiӋn Ý 22 tuәi,
Kӑc bên Tây, mӝt ngѭӡi 18 tuәi, mӝt ngѭӡi 16 tuәi, thôi hӑc ӣ nhà mà chѭa hӭa gҧ nѫi nào.
Tuy ông Hӝi ÿӗng vӟi ông Cai tәng ӣ xa nhau, lҥi niên kӹ bҩt ÿӗng, song thuӣ nay hai
nhà thân thiӋn vӟi nhau lҳm, hay giúp ÿӥ nhau, hay tӟi lui thăm nhau, lҥi thѭӡng tính chӯng
ThiӋn Ý và Xuân Hѭѫng lӟn khôn, thì hai nhà sӁ làm sui vӟi nhau.
Chӫ khách gһp nhau mӯng rӥ cùng dҳt nhau vô nhà, rӗi ông Hӝi ÿӗng vӟi ông Cai tәng
thì ngӗi bӝ ghӃ giӳa, còn hai bà thì ngӗi tҥi bӝ ván cҭm lai lót gҫn ÿó.
Cô Xuân Hѭѫng lo trҫu nѭӟc ÿãi khách, cô ra vô lăng xăng, mһt tѭѫi cѭӡi, bӝ nhâm nhҽ,
Wѭ cách phҧi là gái tân hӑc, mà nӃt na cNJng phҧi là con nhà giàu. Bà Cai tәng ngó theo cô hoài rӗi
à nói vӟi bà Hӝi ÿӗng rҵng:
- Con nhӓ năm nay nó lӟn ÿҥi. Nè, tôi nói vӟi thím nó a, phҧi chӡ thҵng Ý tôi, chӟÿӯng
có gҧ chӛ khác tôi không nghe cho mà coi.
- Ai mà gҧ! Anh chӏÿã nói tӯ hӗi nào tӟi giӡ, gҧ chӛ khác sao ÿѭӧc. Có sӧ là sӧ cұu Ý ӣ
EӇn rӗi cұu cѭӟi ÿҫm chӟ.
- Ĉâu có vұy! Vӧ chӗng tôi có nói trѭӟc cho nó biӃt rӗi mà.
- Ӡ! Tôi quên nói cho chӏ hay nӳa chӟ. Hôm tháng giêng tôi có bӏnh, tôi nghe nói ông
Bình ngoài Cҫn Thѫ hay lҳm, tôi ra tôi cҫu ÿһng xin thuӕc.
- Xác ông Quan Bình phҧi hôn? Tôi cNJng nghe hӑÿӗn hay lҳm.
- Thѭa phҧi. Bұn ÿó sҹn có con Xuân Hѭѫng bãi trѭӡng nên nó ӣ nhà, tôi biӇu nó ÿi vӟi
tôi. Ra ÿó coi cho tôi rӗi, luôn dӏp coi cho nó nӳa. Nè, ông Bình coi cho nó, әng nói kǤ
Oҳm chӏ.
- Nói làm sao?
2
0ӝt Ðӡi Tài Sҳc
3
www.hobieuchanh.com
- Әng nói nó thông minh, hӑc giӓi lҳm, năm nay nó thi ÿұu, mà sau nó còn ÿұu mӝt bҵng
Fҩp lӟn hѫn nӳa. Tôi hӓi tӟi căn duyên cӫa nó, thì әng nói nó vӕn tiên phong ÿҥo cӕt
nên chӯng nó lӟn khôn không ham phú quí vinh huê, lҥi ngao ngán nhѫn tình thӃ tөc.
Cuӕi 21 bѭӟc qua 22 tuәi thì nó có chӗng, nhѭng mà nó có chӗng có con rӗi thì nó lҥi
tu. Nói năm thi ÿұu trúng rӗi, còn sau nӳa thì không biӃt ra sao.
- Ӕi! Hѫi nào mà tin chuyӋn ma ma phұt phұt. Ĉã có chӗng có con rӗi, mà còn tu nӛi gì?
Có lӁ ngày sau nó bҳt chѭӟc ngѭӡi ta ăn chay vұy chăng?
- Tôi cNJng nghƭ nhѭ vұy ÿó.
- Ăn chay có hҥi gì. Ĉӡi bây giӡ tôi coi ngѭӡi ta ăn chay muӕn ÿӅu hӃt. Thím nó sao cӭ
Eӏnh hoài, lúc nҫy nghe trong mình khá hay không?
- Lúc nҫy tôi khӓe lҳm, ăn ngӫÿѭӧc. Mà hӉ có viӋc gì phҧi lo, thì nó cӭ rang cái ngӵc
hoài, nên tôi sӧ quá.
- Thím ÿӯng có lo chi hӃt. Có viӋc gì thì ÿӡn ông hӑ tính sao hӑ tính, mình lo làm chi.
- Tôi có cái tұt hay lo lҳm chӏ.
- Thím nó làm nhѭ tôi vұy, ăn no rӗi ÿi chѫi, viӋc ruӝng ÿҩt ÿӡn ông hӑ tính làm sao hӑ
làm. Thím nó có xe thì ÿi Hà Tiên hay Long Hҧi mà hӭng gió, ӣ nhà làm chi.
Ông Hӝi ÿӗng NghiӋp ÿѭѫng nói chuyӋn vӟi ông Tәng, chӯng nghe bà Tәng nói nhѭ vұy
thì ông day qua nói rҵng: „Ӣ nhà tôi1 kǤ lҳm chӏ, tôi biӇu ÿi chѫi mà bҧ cӭ rút ӣ nhà không chӏu
ÿi ÿâu hӃt“.
Bà Tәng xӍa thuӕc, vҧnh bàn tay làm cho ba chiӃc cà rá hӝt xoàn chói lòa, bà cѭӡi mà
ÿáp rҵng:
- Tҥi chú a. Chú không thèm dҳt, thím ÿi sao ÿѭӧc.
- Nhà có hai vӧ chӗng, sҳp nhӓ mҳc ÿi hӑc; nӃu tôi dҳt ÿi chѫi rӗi nhà cӱa làm sao?
- Dӳ hôn. Nhà cӱa thì mѭӧn ngѭӡi ta coi, ai bѭng ÿi ÿâu mà sӧ?
- Còn ruӝng nѭѫng làm sao?
- Cҩy rӗi ta ÿi.
- Thôi, năm nay tôi nghe lӡi chӏ, hӉ cҩy rӗi tôi dҳt nhà tôi vô Hà Tiên ӣ hӭng gió chӯng
Pӝt tháng.
- Chú thím có ÿi thì cho tôi hay, tôi ÿi vӟi… À, bӳa hәm ÿҩu giá ÿҩt quӕc gia bên Thҥnh
Hòa ÿó, chú ÿҩu ÿѭӧc mҩy trăm mүu?
- Tôi ÿҩu ÿѭӧc 2 lô, 200 mүu. Cha chҧ, tôi nóng mNJi, tôi ÿҩu mҳc quá, chӏ. Tôi ÿҩu tӟi
310$00 mӝt mүu, thành ra 62 ngàn ÿӗng, nӃu kӇ phҫn bách phҫn, con niêm, cùng các
Vӣ phí khác vô nӳa thì non non 65 ngàn. Bây giӡ phҧi trҧ trѭӟc phân nӱa vӟi sӣ phí 35
ngàn nһng quá.
1 vӧ hay chӗng
3