Khóc th̯m
1
www.hobieuchanh.com
Khóc thӞm
Ԋ BiӺu Chánh
I
- Khách lӘȱ¶Ӷn nhà
ȃEm хi, em! HuӾ vԒi lài bԦa nay trԌ bông hӶt, thiӾt là ¶Ӱp ra ¶ây coi chхi, em!Ȅ
ӛy là mӜy lԔi cԞa mԐt cô mԮ nԦ, mԒi mчԔi chín tuԌi tên là Ðoàn Thu Hà, lԈi
‹Ԉn giԔ chiӸu, ¶Ԡng giԦa vчԔn hoa trчԒc nhà, kêu mà nói vԒi em trai Ðoàn Công
Ӡn.
Công CӠn ¶ã ¶чԚc mчԔi l©m tuԌi rԊi, nhчng vì trò nhԆ xчхng, nhԆ vóc nên
ngчԔi không quen biӶt, ai thӜy trò cüng tчԖng trò chԢng lԈi mчԔi ba tuԌi mà thôi.
Trò chԈng tay ¶Ԡng dԨa lan can trчԒc cԤa, ¶чхng nhԂp chân hút gió, bԎng nghe chԂ
kêu, liӸn day qua ngó chԂ mà cчԔi, rԊi thԞng thӪng bчԒc xuԈng thӸm ¶i ra sân.
Thu Hà vԒi Công CӠn là con cԞa thӞy HԐi ¶Ԋng Ðoàn Công Chánh Ԗ MԮ
ThӘnh, nhà cӜt dԨa ¶чԔng ThԈt NԈt ¶i Long Xuyên, Thu Hà hԄc trчԔng NԦ hԄc
¶чԔng trên Sài Gòn, hôm tháng trчԒc thi ¶Ӥu luôn hai khoa, lӜy ¶чԚc Diplôme và
Brevet Élémentaire. Còn Công CӠn thì hԄc trчԔng Chasseloup Laubat, ¶ã ¶чԚc mԐt n©m
thԠ nhԠt rԊi. Vì chԂȱ¶ã thi ¶Ӥu rԊi, em lӘi gӮp dԂp bãi trчԔng nên chԂ em dӦt nhau vӸ
nhà mӜy tuӞn nay mà vui chхi vԒi cha mӰ.
TrԔi chiӸu man mác, ngԄn gió lao rao. Trong vчԔn hoa, ¶Ӟu này bông phӜn
khoe màu nâu, ¶Ӟu kia lài khoe màu trӦng, bông nâu coi thiӾt ¶Ӱp mà bông trӦng coi
càng xinh. Ðã vӤy mà tӘi cԤa ngõ có xӲ hai bên hai cái ¶чԔng nhԆ chӘy dài vô sân rԊi
giáp nhau Ԗ trчԒc thӸm nhà. DԄc theo hai ¶чԔng Ӝy, mԐt mé thì trԊng lan, mԐt mé
thì trԊng huӾȱ¶Ӹu trԌ bông, nên ngԊi trong nhà ngó ra thì thӜy mԎi bên mԐt lӨn ¶Ԇ
lòm ¶Ԉi vԒi mԐt lӨn trӦng nõn.
Tuy cái sân cԞa thӞy HԐi ¶Ԋng Chánh kêu là vчԔn hoa, nhчng mà vчԔn hoa
khác trong Nam ViӾt, nghËa là có trԊng bông, mà cüng có trԊng cây trái nhiӸu thԠ
—Ԧa. TrчԒc thӸm nhà có ¶Ӻ hai hàng ¶ôn1 trên mԎi cái ¶Ӹu có mԐt chӤu kiӺng, kim
quýt, sхn tùng, cӞn l©ng, bùm sԜm, bԜi thì uԈn nhánh kć khôi, bԜi thì tԀa lá yӺu ¶’Ӿu.
Hai bên thì cam mӤt, quýt ¶чԔng trԊng ngay hàng, nhánh lá sum sê, mà bông trái
chчa trԌ. Phía ngoài thì lý trԊng xen vԒi mӤn dày bԂt, lӘi thêm trԊng mԐt hàng rào
‹Өng bông lԊng ¶èn2, nên hӼȱ¶óng chӮt cԤa ngõ rԊi, thì ngчԔi ¶i ngoài ¶чԔng không
thӜy trong vчԔn ¶чԚc.
Thu Hà mình mӮc áo tím quӞn trӦng, chхn mang giày nhung xanh, tay trái
¶eo mԐt chiӶc huyӸn3, tay mӮt ¶eo mԐt chiӶc vàng hԐt xoàn, tai ¶eo mԐt ¶ôi bông
Œüng nhӤn hԐt xoàn, cԌȱ¶eo mԐt sԚi dây chuyӸn nhԆ, tuy không có trang ¶’Ӻm nhч
–Ӝy con gái nhà giàu có hԄc kia, nhчng cô vԢa có sӦc vԢa có ¶Ԡc, lӘi thêm có vӲ
thiӾn chхn, nên gчхng mӮt coi vԢa nghiêm trang vԢa thanh lԂch, ít cô gái nào bì kԂp.
1 gh͇ làm b̹ng ÿ͛ g͙m không ch͟ d͹a, dùng ÿ͋ ng͛i hay ÿ͋ kê nhͷng ch̵u ki͋ng
2 còn g͕i là bông bͭp
3 vòng tay b̹ng ÿá ÿen
Khóc th̯m
2
www.hobieuchanh.com
Cô nӦm chùm bông huӾ rԊi cô cúi xuԈng, kê mӮt vô mà hԤi, bàn tay cô dԂu
nhiӺu, da mӮt cô trӦng ngӞn. Bông kӸ mӮt cô bông lúc lӦc oӮt òa, còn cô hԤi bông rԊi,
cô vԢa lòng nên cô cчԔi chúm chím. Cô thӜy Công CӠn ra gӞn tԒi, cô buông chùm
ông ra mà nói:
- Bông tԈt mà lӘi thхm quá.
Công CӠn cчԔi và ¶áp rӨng:
- ChӦc là bông nghe chԂ thi ¶Ӥu, nên rԞ nhau nԖ hӶt thӚy ¶Ӯng mԢng chԂȱ¶ó
¶a chԂ Hai.
Thu Hà liӸn trӚ lԔi rӨng:
-
Em nói ¶ó có lӴ phӚi ¶a. ThuԖ nay chԂ thчхng bông lӦm, hӼ bãi trчԔng Ԗ
nhà chԂ vô phân tчԒi nчԒc cho nó hoài, nay chԂ thi ¶Ӥu tԨ nhiên nó phӚi
–Ԣng chԂ chԒ.
Thu Hà nói và cчԔi, núng hai bên gò má hai ¶Ԋng tiӸn, bày hai hàm r©ng trӦng
trong và khít rԂt, mӦt ngó thiӾt là có ¶Ԡc, miӾng nói thiӾt là có duyên. Ðã vӤy mà lӘi
thêm gió phӜt cái áo tím mԆng cԞa cô bó sát trong mình, làm cho thӜy rõ cái vóc cԞa
cô yӺu ¶’Ӿu thanh tao, rԊi bay hai lai quӞn lên, làm cho lòi hai bàn chхn no vun, bày
hai cчԔm chхn tròn no và trӦng nõn.
Vì Công CӠn là em, nên trò không thӜy dung nhan tuӜn tú cԞa chԂ, lӘi trò còn
khԔ, nghe chԂ nói chхi nhч vӤy, trò không biӶt lԔi chi mà ¶Ԉi ¶áp, trò mԒi lԨa mԐt
chùm bông huӾ nԖȱ¶Ӹu, trò nӦm mà hԤi rԊi bԆȱ¶i tԒi. Thu Hà ¶i theo sau, gió phӜt
mái tóc làm cho n©m ba sԚi phԞ xuԈng mӮt, cô lӜy tay mà vén, ngón tay dԂu dàng,
¶Ӟu tóc ¶en mчԒt.
Hai chԂ em ¶i tԒi ¶ám bông lài, bèn ¶Ԡng lӘi mà trӞm trԊ. Công CӠn vԒi tay
ngӦt mԐt bông. Thu Hà la lên rӨng:
- Ý! ÐԢng có hái, em. ÐԢng có hái, hái chi vӤy? UԌng quá.
Công CӠn hԤi bông rԊi trao lӘi cho chԂ, Thu Hà lӜy bông lӘi cӞm mà coi, sӦc
–Ӯt buԊn hiu, mà nét buԊn coi còn xinh ¶Ӱp hхn hԊi nãy nԦa. Cô ngó cái bông rԊi
trách em rӨng:
- Bông tԈt nhч vӤy mà em hái chi vӤy. ChԂ tiӶc quá. ÐԢng có hái nԦa nghe
hôn em.
Công CӠn gӤt ¶Ӟu cчԔi và nói rӨng:
- ChԂ không cho tôi hái bông, ¶Ӻ tôi kiӶm trái lý ©n chхi.
Trò nói dԠt lԔi thì bчхn bӚȱ¶i tԒi mӜy cây lý. Thu Hà thԞng thӪng ¶i theo em.
Cô ngoái lӘi trong nhà rԊi kêu em mà nói:
- Có ba vԒi má kia, em. Em hái ¶Ԣng có làm gãy nhánh ba rӞy ¶a.
VԢa lúc Ӝy hai vԚ chԊng thӞy HԐi ¶Ԋng Chánh ¶чхng bчԒc xuԈng thӸm mà ra
sân. Ông Hчхng chԞ Lung là chú ruԐt cԞa thӞy HԐi ¶Ԋng, nhà Ԗ dчԒi phía Bò Ót,
ông lên th©m hԊi trчa, vì vԚ chԊng thӞy HԐi ¶Ԋng cӞm quá, nên ông phӚi Ԗ lӘi chхi
ŸԒi cháu, ông cüng ¶i theo ra trчԒc thӸm mà hԠng mát.
ThӞy HԐi ¶Ԋng Ðoàn Công Chánh n©m nay ¶ã ¶чԚc bԈn mчхi l©m tuԌi. ThӞy
Ԉc gác Ԗ MԮ ThӘnh, cha mӰ khuӜt hӶt, trong thân tԐc duy còn có mԐt ngчԔi chú là
ông Hчхng chԞ Lung ¶ó mà thôi. Còn vԚ là cô Lý ThԂ Cх, nhԆ hхn thӞy hai tuԌi, vԈn
là con cԞa mԐt bà Cai tԌng cԨu Ԗ dчԒi Ô Môn thuԐc tԀnh CӞn Thх.
Khóc th̯m
3
www.hobieuchanh.com
Hai vԚ chԊng có danh giàu có và nhхn ¶Ԡc Ԗ miӾt Cái Sao, Cái SӦn. Cái danh
Ӝy không phӚi là danh giӚ, bԖi vì thӞy HԐi ¶Ԋng ¶Ԡng bԐ hхn n©m tr©m mӢu ¶’Ӹn
‘Әng nhԠt, mԎi n©m thӞy thâu huê lԚi gӞn hai chԜc ngàn giӘ lúa, mà vԚ chԊng thӞy Ԗ
›Ԑng rãi, tá ¶’Ӹn, tá thԌȱ¶Ԡa nào túng tiӸn hoӮc là túng lúa thì thӞy cho mчԚn chԒ
chӪng hӸ thӞy chԂu cho vay, còn trong làng trong xóm ai gӮp hoӘn nӘn thì thӞy cԠu
giúp cho hӶt thӚy.
ThӞy HԐi ¶Ԋng Chánh không biӶt chԦ Tây, mà thӞy thông chԦ Tàu; nhԦng
sách Tàu gԄi là tân thх, thì chӪng có bԐ nào trong nhà thӞy không có. LӘi các thԠ tӘp
chí, nhԨt báo quԈc âm, thӞy mua ¶Ԟ hӶt, thԠ hay cüng mua mà thԠ dԖ cüng mua;
thӞy nói rӨng nӶu ngчԔi ta nghԂ luӤn ¶úng thì mình phӚi biӶt mà khen, còn nӶu
ngчԔi ta nghԂ luӤn sai thì mình cüng phӚi biӶt mà cãi chԒ mình chê dԖ mà không
¶Ԅc, thì mình có biӶt dԖ chԎ nào mà tránh.
Vì thӞy ¶Ԅc tân thх và nhԨt báo nhiӸu, nên tuy thӞy không hԄc chԦ Tây, song
kiӶn thԠc cԞa thӞy cüng rԐng rãi nhч ngчԔi có hԄc. ThiӾt thӞy không chԂu can dԨ
¶Ӷn quԈc sԨ, nhчng mà thӞy tôn trԄng quê hчхng, thӞy yêu mӶn ¶Ԋng chԞng, lӘi
thӞy hay ch©m nom nhԦng vӜn ¶Ӹ thuԐc vӸ khai thông dân trí, hoӮc bӚo thԞ lԚi
quyӸn cho ngчԔi ViӾt Nam. HԐi nào lӤp ra cüng có thӞy hùn hӶt thӚy. Có hԐi bԂ lԎ,
nên tan rã, thӞy mӜt hӶt vԈn hùn mà thӞy không giӤn, lӘi nói rӨng: ǮӘn sԨ khԖi ¶Ӟu
nan; mԒi tӤp ¶i thì phӚi vӜp té nhiӸu lӞn, rԊi mԒi ¶i vԦng ¶чԚc chԒǯȃ
ThӞy ¶ã biӶt lo giúp ¶Ԙ, mà may lӘi ¶чԚc gӮp mԐt ngчԔi vԚ hiӸn. MӜy n©m
sau ¶ây, thԂ Cх mang lӜy bԂnh ho, thӞy thuԈc cӜm lo ¶Ӷn viӾc nhà, chӪng làm chi; hԊi
trчԒc cô còn mӘnh mӴ, cô thӶ cho chԊng mà xem xét trong nhà ra ¶Ӷn ngoài ruԐng ¶i
—Ԧa, mà chԊng làm viӾc chi, dӞu tԌn hao bao nhiêu cô cüng chӪng có mԐt lԔi phiӸn
trách. Cô HԐi ¶Ԋng thuԐc vӸ hӘng ¶àn bà biӶt kính trԄng chԊng, biӶt trчԖng chí4 cho
chԊng, nên chӪng hӸ khi nào có ng©n trԖ viӾc cԞa chԊng làm. Mà thӞy HԐi ¶Ԋng
thuԐc vӸ hӘng ¶àn ông thчхng yêu vԚ, biӶt lo viӾc nhà, nên chӪng hӸ bao giԔ thӞy
làm cho vԚ buԊn, mà cüng chӪng hӸ khi nào thӞy ¶Ӻ phӘm danh giá.
VԚ chԊng sanh có mԐt ¶Ԡa con trai vԒi mԐt ¶Ԡa con gái ¶ó mà thôi. Lúc con
còn nhԆ thì vԚ chԊng ¶ã чԒc nguyӾn cho chúng nó ©n hԄc cho ¶Ӷn cùng, ¶Ӯng chúng
nó ¶Ԟ tч cách, ¶Ԟ trí thԠc mà ¶Ӛm ¶чхng vԒi thӶ cuԐc. PhӤn Thu Hà là gái nên hԄc
trong nчԒc cüng ¶Ԟ rԊi, còn phӤn Công CӠn là trai phӚi hԄc cho cao mԒi ¶чԚc. N©m
ngoái Công CӠn thi lӜy bӨng sх hԄc xong rԊi thì thӞy HԐi ¶Ԋng Chánh muԈn cho trò
qua Tây mà hԄc. Vì bԖi thԂ Cх than cô bԂnh hoӘn, lӘi con còn nhԆ quá, nên thӞy HԐi
¶Ԋng sԚ vԚ buԊn, mà phӚi dӨn lòng ¶Ӻ cho con hԄc tӤp theo trí thԠc hӘ lӘi nhч ngчԔi.
Mà cha mӰ biӶt lo lӦng cho con, lӘi gӮp con cüng biӶt làm vԢa lòng cha mӰ.
Thu Hà thuԖ nay ŒӞn cԈ5 lӦm, nên bây giԔ mԒi thi ¶Ӥu lӜy luôn hai bӨng cӜp trong
–Ԑt n©m. Còn Công CӠn mԒi vào trчԔng lԒn n©m ¶Ӟu, mà hôm bãi trчԔng ¶чԚc
thчԖng n©m cuԈn sách tԈt.
VӸ sԨȱ©n hԄc thì hai trӲȱ¶ã làm cho cha mӰ vui lòng rԊi, mà vӸ sԨȱ©n Ԗ thì
chúng nó cüng làm vԢa ý cha mӰ lӦm. Công CӠn còn nhԆ nên vӸ nhà cԠ lo chхi mà
thôi, song cách chхi cԞa trò thчԔng êm thӦm, thӜy nguԔi lԒn biӶt cung kính, thӜy kӲ
4 khuy͇n khích làm cho ý chí lͣn lên
5 siêng năng và ch͓u khó